Nowa osada tkacka powstała w Zgierzu po 1821 roku została w pełni zaprojektowana według wszelkich nowoczesnych prawideł urbanistycznych przez Komisję Województwa Mazowieckiego. Domy miały być widne, wygodne i estetyczne.
Domy tkaczy, bo o nich mowa, miały być gotową propozycją połączenia mieszkania i warsztatu dla osadników z księstw niemieckich, którzy po podpisaniu Umowy zgierskiej przyjechali do Zgierza.
Dobre wzorce
Zgierskie domy tkaczy powstały w oparciu o sprawdzone wzorce architektury klasycystycznej. Ich projekty powstały na biurkach urbanistów i architektów warszawskich, czerpiących z polskiej tradycji budowy dworów i pałaców drewnianych. Byli oni jednak pod wielkim wpływem pruskich nurtów projektowania budowli i miast.Dzięki temu zgierskie domy zyskały wiele bardzo wygodnych i praktycznych rozwiązań, takich jak sień na przestrzał czy poddasze użytkowe. W ten sposób łatwo można było pomieścić w nich mieszkania i warsztaty. Wszystkie typy domów zostały wpisane w oficjalne dokumenty wraz z projektami przedstawiającymi ich dokładny wygląd. Określono w nich budulec, sposób konstrukcji, pokrycie dachowe oraz kolorystykę. Wiele rozwiązań spełniało wymogi obowiązujących wówczas przepisów przeciwpożarowych.
Dom idealny
Typowy zgierski dom tkacza to budynek postawiony na kamiennej podmurówce, zbudowany z drewna w konstrukcji sumikowo-łątkowejpolegającej na wsuwaniu poziomych beli drewna w nacięte słupy będące nośnikami konstrukcji. Domy teprzykryte były dwuspadowym dachem naczółkowym, czyli ze ścięciem w obu szczytach budynku.Zazwyczaj ich wymiary mieściły się w przedziałach 16–19 metrów długości i 10–16 metrów szerokości oraz 6,5–7 metrów wysokości. Osią budynku była sień – najprościej mówiąc – korytarz na przestrzał. Dzielił on budynek na dwie części. W sieni mieściły się schody prowadzące na poddasze. Po obu jej stronach znajdowały się 2 lub 4 izby pełniące funkcję kuchni i zarazem pomieszczeń warsztatowych. Na poddaszu znajdowały się mieszkania (dwie izby po obu stronach schodów) oraz magazyny przędzy. Układ wnętrz domów cechował ekonomiczny i użyteczny charakter poprzez proporcjonalne i symetryczne rozplanowanie pomieszczeń. Elewacje frontowe domów były głównie siedmio- i pięcioosiowe, czyli miały drzwi będące osią centralną i odpowiednio po 3 lub 2 okna po obu stronach wejścia. Ryzality wejściowe domów były formą pseudo portyku flankowanego pilastrami.
Liczy się detal
Fronty domów były zdobione licznymi detalami. Najbardziej charakterystyczne były profilowane gzymsy umieszczone pod krawędzią dachu. Pod nimi znajdowały się często listwy z „zębatą” dekoracją kimationową. O pięknie zgierskich domów decydowały również takie szczegóły, jak snycerowane opaski okienne oraz sposób deskowania fasad, który miał je upodabniać do budynków murowanych. Na facjatach nad wejściem występowały również wsporniki o kształcie ślimaków lub liści akantu. To bezpośrednie nawiązanie do antyku. Przysłowiowym klejnotem zgierskich domów tkaczy były drzwi. Wyszczególnić można dwa rodzaje. Pierwsze zdobione były szalunkiem z listew drewnianych, z żelaznymi ćwiekami, układanych w romby. Drugi rodzaj to drzwi z dekoracją ramowo-trójpłycinową. Płyciny były wykańczane geometrycznymi lub snycerowami ornamentami. Drzwi były osadzone na zawiasach pasowych, a zamykane na duże stalowe zamki z kutymi klamkami. Ich powierzchnie zdobione były motywami roślinnymi i zwierzęcymi w formie liści, głów koni czy ryb. Pełniły ważną funkcję użytkową, a jednocześnie dekoracyjną, będąc ozdobą drewnianych domów tkaczy. Wszystkie wyszły spod ręki zgierskich rzemieślników.
Symbol
Domy zgierskich rękodzielników stały się na dwa stulecia symbolem ich przedsiębiorczości i pracowitości. To w nich rodziły się często późniejsze fabrykanckie potęgi, jak choćby firma braci Borst. Niestety po II wojnie światowej wiekowe już budynki zostały zapominanie i popadły w ruinę. Dziś jednak po 200 latach część z nich znów przypomina o sukienniczej potędze miasta.
Maciej Rubacha
Zostaw komentarz