W sierpniu 1914 roku wybuchła I wojna światowa, jej ślady znaleźć można wśród zabytków zgierskiego muzeum. Najbardziej znana jest seria pocztówek z niemieckimi żołnierzami przedstawiająca Zgierz po zakończeniu Bitwy Łódzkiej. Można na nich zobaczyć miasto w dobie przemian dziejowych.
Geneza pierwszej wojny światowej sięga końca XIX w., gdy europejskie mocarstwa znajdowały się w okresie intensywnej rywalizacji i konfliktów. Kluczowymi czynnikami były napięcia polityczne, militarne wyścigi zbrojeń i rosnące nacjonalizmy.
Wzrost napięcia związany był głównie z rywalizacją między dwoma sojuszami: Ententą (Francja, Rosja, Wielka Brytania) a Centralnymi Mocarstwami (Niemcy, Austro-Węgry, Włochy). Konflikty terytorialne, ambicje kolonialne i polityczne konfrontacje narastały przez wiele lat. Decydujący impuls do wybuchu wojny nadszedł 28 czerwca 1914 r., kiedy to następca tronu Austro-Węgier arcyksiążę Franciszek Ferdynand został zamordowany przez serbskiego nacjonalistę w Sarajewie. Austro-Węgry wystosowały ultimatum do Serbii, a kiedy warunki nie zostały spełnione, rozpoczęły inwazję.
Szybko zaangażowani zostali sojusznicy z obu stron i konflikt rozszerzył się na całą Europę. Konflikt przybrał charakter wojny pozycyjnej prowadzonej na frontach zachodnim i wschodnim. Wykorzystywano nowe technologie militarne, takie jak broń chemiczna i ciężka artyleria.
Wojna trwała cztery lata, a uczestniczące kraje zapłaciły za nią ogromną cenę w ludziach i w sensie materialnym. Miliony żołnierzy i cywilów straciły życie, a kontynent został zniszczony przez walki. Ostatecznie w wyniku załamania się państw centralnych zawarto rozejm i podpisano traktat pokojowy w Compiègne w listopadzie 1918 r., kończąc tym samym pierwszą globalną wojnę. W wir tych wszystkich wydarzeń wciągnięty został Zgierz.
Najbardziej znana jest pocztówka „Auf dem Weg nach Warschau” („W drodze do Warszawy”) przedstawiająca kolumnę niemieckich żołnierzy omijających zawalony wiadukt kolejowy na szosie Łódź – Zgierz. Doskonale widać torowisko oraz słupy zerwanej trakcji tramwajowej. W prawym dolnym rogu są doskonale widoczne kratownicowe filary wiaduktu kolejowego linii pomiędzy Zgierzem a Łodzią. Kolumny piechoty i artylerii cesarskiej zmierzają w kierunku dzisiejszego osiedla Kurak. Trudno rozpoznać rodzaj armat, jakie ciągną konie, ponieważ są one zasłonięte przez tłum żołnierzy, jednak z pewnością można rozpoznać kształty dział polowych i wozów amunicyjnych średniego kalibru. Widać również oficerów w białych płaszczach, którzy kierują oddziałami. Egzemplarz posiadany przez Muzeum Miasta Zgierza nigdy nie został wysłany. Karta ma duże znaczenie historyczne. Przede wszystkim dokumentuje ruch oddziałów i pokazuje ich wyposażenie, ale również jest to jeden z najdokładniejszych obrazów dotyczących uczestnictwa Zgierza w działaniach wojennych Wielkiej Wojny.
Kolejną pocztówką z czasów I wojny światowej jest karta zatytułowana „Östlischer Krigssplatz. Ünser Feldgrauen vor Lodz” („Wschodni teatr działań. Nasi wojacy pod Łodzią”). Istnieje druga wersja tej pocztówki z błędnym opisem wydawcy „Niemiecki patrol w Ozorkowie”, jednak fotografia ewidentnie przedstawia początek ulicy Długiej w Zgierzu z charakterystycznymi w tym okresie jatkami staromiejskimi. Co do militarnego aspektu obrazu, to na pierwszym planie znajduje się dwuosobowy patrol niemieckiej kawalerii oraz rozmawiający z nimi żołnierz z ich patrolu (jego konia dostrzec można na trzecim planie, koło cywilów). Wszyscy trzej są w charakterystycznych, szarych mundurach Armii Cesarstwa Niemiec zwanych od swojego koloru „Feldgrauen” – stąd tytuł karty pocztowej. Wszyscy trzej żołnierze mają na głowach pikielhauby, czyli typowe hełmy ze szpicem. Na drugim planie znajduje się grupa zgierzan, w tym spora grupka dzieci, która przygląda się patrolowi. Wśród gapiów można dostrzec jeszcze dwóch niemieckich żołnierzy, ale już bez hełmów, a w czapkach polowych bez daszków. W tle widać światło ulicy Długiej prawie do wysokości rynku Nowego Miasta, czyli dzisiejszego placu J. Kilińskiego. Karta dokumentuje dość dokładnie wygląd Zgierz szczególnie nieistniejących już jatek. Jednak dzięki jej posiadaniu muzeum może potwierdzić i zilustrować informacje o stacjonowaniu w Zgierzu w czasie działań wojennych lat 1914 – 1918 i przypadającej na ten czas okupacji niemieckiej miasta. Fotografia wykonana została z pewnością już po zajęciu Łodzi przez państwa centralne – pokazuje to obecność ludzi na ulicach i względny spokój. Mogło to się zdarzyć wczesną wiosną 1915 r. Na tę porę roku wskazują zimowe ubrania ludzi, w tym żołnierzy, oraz brak liści na drzewie (dolny prawy róg) i jednocześnie brak śniegu. Ewentualnie może być to jesień tegoż roku. W okresie późniejszym obecność patrolu niemieckiego nie wzbudzałyby takiego zainteresowania przechodniów.
Opisane w tekście pocztówki to tylko część zbiorów z I wojny światowej, które stanowią cenne świadectwo przemian historycznych, jakie miały miejsce w Zgierzu. Prezentowane zdjęcia ukazują miasto po Bitwie Łódzkiej oraz obecność niemieckich żołnierzy na jego ulicach. Pocztówki zgierskiego muzeum dokumentują obecność wojsk i okupację niemiecką miasta, stanowiąc istotne źródło informacji o tym okresie. Wojna trwająca przez cztery lata przyniosła ogromne straty ludzkie i zniszczenia. Ostatecznie zawarto rozejm i traktat pokojowy, kończąc pierwszą globalną wojnę.
Maciej Rubacha
Zostaw komentarz