Do niedawna odpowiedź na to pytanie była niemożliwa dla przeciętnego użytkownika polszczyzny. Nie lada problem stanowiło nie tylko to pytanie, ale i podobne–jakie województwa najliczniej zamieszkują ludzie posiadający takie nazwisko jak twoje? Co dokładnie oznacza twoje nazwisko? Jak stare jest twoje nazwisko i jaka jest jego historia?
Dotychczas wiążące informacje dotyczące nazwisk i ich znaczenia byli w stanie podać zajmujący się tym zagadnieniem badacze, tacy jak: językoznawcy, onomaści, historycy, genealodzy czy socjolodzy. Nie zawsze dysponowali pełnymi danymi, często poruszali się po ograniczonych liczebnie przykładach wynikających z nieaktualnych słowników czy innych danych frekwencyjnych.
Zmieniająca się w ostatnich latach rzeczywistość, także cyfrowa, dostęp do Internetu i licznych baz danych pozwoliły badaczom na zgromadzenie aktualnych informacji o wielu nazwiskach w Polsce. Można ich szukać w „Internetowym słowniku nazwisk w Polsce” (skrót: ISNP), który opracowało sześć językoznawczyń: Barbara Czopek-Kopciuch, Katarzyna Skowronek, Małgorzata Magda-Czekaj, Halszka Górny, Elena Palinciuc-Dudek, Elżbieta Supranowicz. Główne prace nad ISNP trwały od 2014 r. do 2021 r. Ich podstawą były otrzymane nieodpłatnie z Działu Ewidencji Ludności Ministerstwa Spraw Wewnętrznych aktualne dane typu PESEL dotyczące nazwisk używanych obecnie w Polsce. Dla przeciętnego użytkownika takiego słownika najważniejsze jest to, że ISNP jest internetowy, ogólnodostępny i można nieodpłatnie korzystać ze zgromadzonych w nim danych, poznać historię rodu, a nawet rozmieszczenie nazwiska w innych krajach.
Przyjrzyjmy się słownikowi uważniej i wyszukajmy w nim kilka przykładów. Na początek nazwisko Zgierski i jego żeński odpowiednik Zgierska. Okazuje się, że ogólna liczba wszystkich posiadaczy tego nazwiska to: 1078 (kobiety 578, mężczyźni 500). W tym przypadku nietrudno się domyślić, że ma ono konotacje odmiejscowe, a dokładnie związek z miastem Zgierz, o czym możemy przeczytać w słowniku. Ciekawostką jest to, że mimo iż Zgierz jest miejscem, od którego powstała ta nazwa własna, dane zgormadzone w słowniku pokazują, że najliczniej zamieszkane przez Zgierskich jest województwo lubelskie (389 osób)! W tym samym województwie liczną grupę stanowią osoby o nazwisku Abramek. W Polsce jest ich1173 w tym 594 kobiety i 579 mężczyzn i aż 657 osób o takim nazwisku mieszka również w województwie lubelskim. Wielu nosicieli w Polsce ma nazwisko Banaś(dokładnie 12639 osób – kobiety: 6407, mężczyźni: 6232), a jego najliczniejsza reprezentacja notowana jest w województwie małopolskim. Pierwsze wzmianki dokumentujące istnienie tego nazwiska sięgają 1569 roku (w języku staropolskim Banasz, skrót od łacińskiego imienia Benedictus 'błogosławiony’). Nazwisko Satołama dziś reprezentację 461 przykładów (kobiety: 216, mężczyźni: 245), najliczniej reprezentowane jest w województwie małopolskim (365 osób), najmniej w województwie wielkopolskim (1 osoba).
Noszone przez obecnego prezydenta Zgierza nazwisko Staniszewski ma w Polsce reprezentację 13143 przypadków (kobiety:6770, mężczyźni:6373). Przez Staniszewskich najliczniej zamieszkałe jest województwo mazowieckie (3250 osób), za to województwo łódzkie plasuje się na wysokiej, trzeciej pozycji (1207 osób). Jak czytamy w słowniku, pierwsze wzmianki, na temat powstałego od miejscowości Staniszewice nazwiska udokumentowano w 1841 roku.
Oczywiście, tworzenie baz nazwisk i informacji o nich nie jest pomysłem i działaniem wyłącznie polskim, ponieważ także w innych krajach europejskich tworzone są elektroniczne bazy nazwiskowe i słowniki nazwisk. Tego typu projekty realizowane są już w Niemczech (Digitale Familiennamenwörterbuch Deutschlands, DFD) czy Holandii (Nederlandse Familienamenbank, NF). Planowane jest także utworzeniew najbliższej przyszłości europejskiej, internetowej bazy nazwisk[1].
Co jeszcze warto wiedzieć o ISNP? Jak informują autorki, jest onomastykonem, czyli słownikiem zawierającym zbiór i objaśnienia nazw własnych w ujęciu współczesnym i historycznym. Prezentuje dużą liczbę nazwisk używanych współcześnie w Polsce (ok. 30 000 haseł). Zdaniem jego autorek powinien on pomóc w dalszych badaniach naukowych antroponomastycznych, jak i w realizacji prywatnych celów, np. w poszukiwaniach genealogicznych.
Jeśli interesują się Państwo historią własnej rodziny, ISNP jest dobrym źródłem wiedzy, przynajmniej na początek. Każdy może przeszukać słownik i odnaleźć w nim interesujące dane. ISNP ma też otwarty charakter, dlatego będzie na bieżąco uzupełniany. Od 2022 r. znajduje się pod stałą opieką merytoryczną Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie. Ma charakter naukowy i popularyzatorski.
Teraz pozostaje mi już tylko życzyć Państwu udanych poszukiwań. Link do słownika: https://nazwiska.ijp.pan.pl/
Dr hab. Joanna Satoła-Staśkowiak
Zostaw komentarz